Tag archieven: Limosa limosa

Naar Portugal(1)

In Portugal liggen prachtige gebieden. De Algarve, net als de Ria Formosa zijn uiteraard overbekend. De eerste trip naar Portugal gebeurde in februari dit jaar, speciaal voor overwinterende grutto’s in de omgeving van de Taag en gevolgd door de tweede trip in april naar de Ria Formosa en de Alentejo.

Duizenden overwinterende grutto’s in de rijstvelden bij de Taag. (foto; Jacques van der Neut)

Duizenden grutto’s

Het was een wens die al langer sluimerde, een keer naar de rijstvelden bij de Taag waar ‘onze’ grutto’s overwinteren. Totaal onverwachts word ik weer op het spoor gezet door Otto Plantema. Samen met Astrid Kant heeft hij immers het boek Grutto uitgebracht en hij vroeg of ik daar in mijn columns voor het Algemeen Dagblad aandacht aan wilde besteden. Het idee om een keer naar de grutto’s te gaan in de rijstvelden in de omgeving van de Taag is dus inééns weer springlevend. Het vereist wel het nodige papierwerk, want Covod-19 heerst immers overal. Op internet hebben we een onderkomen gevonden: Quinta da Rosie in Samora Correia. De gunstige ligging ten opzichte van de rijstvelden

Quinta da Rosie in Samora Correia (foto; Jacques van der Neut)

rondom EVOA geeft hierbij de doorslag. Na de landing in Lissabon halen we onze huurauto op en rijden over de Vasco da Gama-brug naar ons onderkomen in Samora Correia, compleet met slaapvertrekken en airco en een heel goed uitgeruste keuken, met bijbehorende apparatuur zoals oven en een magnetron. Een zwembad is er ook, maar in deze tijd van het jaar nog een beetje koud. In de vroege ochtendzon is het echter heerlijk ontbijten. Het geheel is omgeven door een elektronisch schuifhek. Ruben, onze gastheer, en zijn echtgenote zijn bijzonder gastvrij.

Naar de rijstvelden rondom EVOA

De rit naar het bezoekerscentrum van EVOA (Espaço de visitaEspaço de visitação e observação de aves), is zeer zeker niet eentonig. Je passeert uitgestrekte rijstvelden waarin van alles te zien valt; duizenden zwarte ibissen en natuurlijk wolken grutto’s. Onvoorstelbaar! Zeker als de rijstvelden worden geploegd wemelt het ervan de vogels. Natuurlijk ook de nodige steltkluten, slobeenden, groenpootruiters, koereigers, kieviten en bruine kiekendieven. In ieder struikje hoor je het kenmerkende ‘zip…zip…zip’; het geluid van graszangers. In het

Overal horen we het kenmerkende geluid van graszangers ‘zip..zip…zip’. (foto; Jacques van der Neut)

eenvoudige bezoekerscentrum nemen we een bak koffie en vervolgens maken we een wandeling door het afgesloten deel met diverse schuilhutten. Hier zien we onder meer: lepelaar, flamingo, purperkoet, grijze wouw, wintertaling en kluut. Tijdens het rijden zien we werkelijk overal ooievaars bij de nesten; op muren, elektriciteitsmasten, in bomen, op vervallen huizen en op verkeerspleinen. De volgende dagen brengen we diverse bezoeken aan de Taag, bij voorkeur tijdens eb. Prachtige nevengeulen met foeragerende grutto’s, regenwulpen en wulpen. Tijdens een wandeling door Alcochete een groep van zeker duizend flamingo’s. Tijdens eb lopen er ook tientallen mensen op het slik. Zij verzamelen schelpen die zij vervolgens weer te koop aanbieden aan de diverse restaurants.

“Where are the kittens”

In de loop van de week bezoeken we de zoutpannen bij Samouco en rijden langs de zijrivieren van de Taag waar we regelmatig over-

Op het Iberisch schiereiland overwinteren jaarlijks zo’n 400 visarenden. (foto; Jacques van der Neut)

winterende visarenden zien. De laatste jaren blijven er op het Iberisch schiereiland al zo’n 400 visarenden ‘hangen’. Voordat je het weet is zo’n week echter alweer voorbij. Helaas. Op de laatste avond is de auto gepakt, maar Ruben zit met iets…op de Quinta loopt een zwerfkat en getuige de bebloede flanken heeft het dier waarschijnlijk ergens jongen ter wereld gebracht, maar waar? Aangezien Ruben de kat vaak rond onze huurauto ziet, vermoedt hij dat ze in onze auto liggen! Onder de motorkap wordt intensief speurwerk verricht en alle gaten en kieren worden met zaklantaarns onderzocht, maar leiden niet tot het gewenste resultaat. Dan roept Ruben een van zijn honden erbij en hij zegt indringend tegen het dier op fluisterende toon “where are the kittens?” Het hondje kijkt zijn baas aan en houdt zijn kop scheef. Die twee begrijpen elkaar, dat is duidelijk. De hond zakt door zijn poten en kruipt onder de auto, maar begint niet te blaffen. Blijkbaar toch geen nest met jonge katten in onze auto. De volgende ochtend gaan we op tijd weg en rijden weer terug naar de luchthaven in Lissabon.

Bloemrijk of gifgroen?

Op het recent gehouden symposium Bloemrijk of Gifgroen in Utrecht stond de toekomst van de landbouw centraal. Frank Berendse sprak het openingswoord voor een bomvolle zaal, waarna een bijzonder indrukwekkende lezing volgde van Theunis Piersma en Sytze Pruiksma over de drastische veranderingen in het Friese landschap.

Schaalvergroting
Steeds meer mensen maken zich zorgen over het verdwijnen van het weidse, kleurrijke boerenland dat tot voor kort zo onverbrekelijk met Nederland was verbonden. Het grootste deel van de boerenlandvogels is verdwenen en slootkanten vol bloemen kom je nauwelijks meer tegen. Oorzaken zijn de steeds verdergaande schaalvergroting en intensivering van de landbouw. En dat terwijl de werkgelegenheid op agrarische bedrijven al jaren daalt en het inkomen van veel boeren onder druk staat. Hoe ziet het Nederlandse platteland er uit over vijftig jaar? Zal dan nog steeds het grootste deel uit landbouwgrond bestaan, terwijl we juist meer ruimte nodig hebben voor wateropvang en recreatie? Kan er dan een landbouw zijn zonder desastreuze effecten op landschap en natuur? Uiteindelijk is de grote vraag, wie er gaat betalen: de natuur, de boer of wij als consument? De bijeenkomst werd geopend door Theunis Piersma en muzikant Sytze Pruiksma. Zij hielden een  bijzonder indrukwekkende lezing over de teloorgang van de grutto in het Friese landschap.   

Ons agrarisch land heeft weidevogels niets meer te bieden. (foto; Jacques van der Neut)

Intensiever beheer
De voordracht van Piersma werd diverse malen afgewisseld met een muzikaal intermezzo van Pruiksma. Terwijl hij het geluid van de grutto op een fluitje nabootste, sloeg hij gedreven op de opgestelde gongen en pauken. Aan het eind van zo’n muzikaal stuk pakte Piersma de draad weer op, waarbij hij gepassioneerd vertelde over het reilen en zeilen van grutto’s. Deze fraaie steltlopers foerageren tijdens hun winterverblijf in Spanje op natte rijstvelden en schakelen, als zij met ‘dikke bierbuiken’ weer in Nederland aankomen, over op vette regenwormen. Dan het verhaal over  Amalia, een grutto man en de belangrijke functie van ons land voor broedende grutto’s.  Over de verkiezing van de grutto tot nationale vogel en hoe het komt dat ons land op natuurwetenschappelijk gebied zo is uitgehold. Volgens Piersma is over ons land een deken van industrialisatie uitgerold. Mestgiften, zwaardere tractoren, bemesting, het gebruik van herbiciden en pesticiden, landbouwvoertuigen rijden harder over het boerenland en het vroeger maaien doen de grutto de das om. Dan zwelt de onheilspellende muziek van Pruiksma weer aan, ondersteund door de af en toe ingetogen fluitende geluiden van de grutto. Een verhaal op zo’n manier presenteren geeft een enorme impact! 

Grutto’s vertrekken tegenwoordig eind mei of begin juni al naar hun overwinteringsgebieden in West-Afrika. In de jaren ’80 gebeurde dat nog in half juli. (foto; Jacques van der Neut)

Silent Spring
Het Friese landschap is door al deze ontwikkelingen drastisch veranderd. Zo is er sprake van wisselteelten met tulpen (met veel gebruik van insecticiden) en maïs waarbij sprake is van een giftige coating, tegen de ontwikkeling van bladluizen. In dit verband legt Piersma de link met Silent Spring, een boek van Rachel Carson uit 1962. De hoofdlijn in al haar werken is de gedachte dat het menselijke ras maar een deel is van de natuur, terwijl het anderzijds over het vermogen beschikt om het milieu te veranderen, in sommige gevallen onherstelbaar. Carson was zo verontrust over het overvloedige gebruik van synthetische, chemische insecticiden na de Tweede Wereldoorlog, dat ze zich vooral daarop toespitste. Ze wilde de bevolking waarschuwen voor de effecten van het misbruik van pesticiden. Ze werd wereldberoemd met haar boek Silent Spring, waarin de milieuproblematiek een centrale plaats inneemt. De titel is een verwijzing naar de lente van het apocalyptische jaar waarin de vogels niet meer zingen doordat zij als gevolg van het gebruik van bestrijdingsmiddelen zijn uitgeroeid. Na 55 jaar is Silent Spring helaas nog verrassend actueel…

Omdat onze in gif gedrenkte weilanden de grutto’s in feite niets meer te bieden hebben, keren deze vogels ons steeds vroeger de rug toe. Tegenwoordig verlaten de eerste grutto’s ons land al in eind mei of begin juni. In de jaren ’80 deden zij dat nog in half juli. Ons intensief grondgebruik heeft ook zijn weerslag op de landbouw in West-Afrika. Als de grutto’s daar namelijk arriveren eten zij van de net ontkiemende rijstkorrels. Voor de grutto, in Friesland ook wel bekend als de Kening fan ‘e Greide (Koning van het Grasland), is het balanceren tussen uitersten.