Op het recent gehouden symposium Bloemrijk of Gifgroen in Utrecht stond de toekomst van de landbouw centraal. Frank Berendse sprak het openingswoord voor een bomvolle zaal, waarna een bijzonder indrukwekkende lezing volgde van Theunis Piersma en Sytze Pruiksma over de drastische veranderingen in het Friese landschap.

Schaalvergroting
Steeds meer mensen maken zich zorgen over het verdwijnen van het weidse, kleurrijke boerenland dat tot voor kort zo onverbrekelijk met Nederland was verbonden. Het grootste deel van de boerenlandvogels is verdwenen en slootkanten vol bloemen kom je nauwelijks meer tegen. Oorzaken zijn de steeds verdergaande schaalvergroting en intensivering van de landbouw. En dat terwijl de werkgelegenheid op agrarische bedrijven al jaren daalt en het inkomen van veel boeren onder druk staat. Hoe ziet het Nederlandse platteland er uit over vijftig jaar? Zal dan nog steeds het grootste deel uit landbouwgrond bestaan, terwijl we juist meer ruimte nodig hebben voor wateropvang en recreatie? Kan er dan een landbouw zijn zonder desastreuze effecten op landschap en natuur? Uiteindelijk is de grote vraag, wie er gaat betalen: de natuur, de boer of wij als consument? De bijeenkomst werd geopend door Theunis Piersma en muzikant Sytze Pruiksma. Zij hielden een  bijzonder indrukwekkende lezing over de teloorgang van de grutto in het Friese landschap.   

Intensiever beheer
De voordracht van Piersma werd diverse malen afgewisseld met een muzikaal intermezzo van Pruiksma. Terwijl hij het geluid van de grutto op een fluitje nabootste, sloeg hij gedreven op de opgestelde gongen en pauken. Aan het eind van zo’n muzikaal stuk pakte Piersma de draad weer op, waarbij hij gepassioneerd vertelde over het reilen en zeilen van grutto’s. Deze fraaie steltlopers foerageren tijdens hun winterverblijf in Spanje op natte rijstvelden en schakelen, als zij met ‘dikke bierbuiken’ weer in Nederland aankomen, over op vette regenwormen. Dan het verhaal over  Amalia, een grutto man en de belangrijke functie van ons land voor broedende grutto’s.  Over de verkiezing van de grutto tot nationale vogel en hoe het komt dat ons land op natuurwetenschappelijk gebied zo is uitgehold. Volgens Piersma is over ons land een deken van industrialisatie uitgerold. Mestgiften, zwaardere tractoren, bemesting, het gebruik van herbiciden en pesticiden, landbouwvoertuigen rijden harder over het boerenland en het vroeger maaien doen de grutto de das om. Dan zwelt de onheilspellende muziek van Pruiksma weer aan, ondersteund door de af en toe ingetogen fluitende geluiden van de grutto. Een verhaal op zo’n manier presenteren geeft een enorme impact! 

Silent Spring
Het Friese landschap is door al deze ontwikkelingen drastisch veranderd. Zo is er sprake van wisselteelten met tulpen (met veel gebruik van insecticiden) en maïs waarbij sprake is van een giftige coating, tegen de ontwikkeling van bladluizen. In dit verband legt Piersma de link met Silent Spring, een boek van Rachel Carson uit 1962. De hoofdlijn in al haar werken is de gedachte dat het menselijke ras maar een deel is van de natuur, terwijl het anderzijds over het vermogen beschikt om het milieu te veranderen, in sommige gevallen onherstelbaar. Carson was zo verontrust over het overvloedige gebruik van synthetische, chemische insecticiden na de Tweede Wereldoorlog, dat ze zich vooral daarop toespitste. Ze wilde de bevolking waarschuwen voor de effecten van het misbruik van pesticiden. Ze werd wereldberoemd met haar boek Silent Spring, waarin de milieuproblematiek een centrale plaats inneemt. De titel is een verwijzing naar de lente van het apocalyptische jaar waarin de vogels niet meer zingen doordat zij als gevolg van het gebruik van bestrijdingsmiddelen zijn uitgeroeid. Na 55 jaar is Silent Spring helaas nog verrassend actueel…

Omdat onze in gif gedrenkte weilanden de grutto’s in feite niets meer te bieden hebben, keren deze vogels ons steeds vroeger de rug toe. Tegenwoordig verlaten de eerste grutto’s ons land al in eind mei of begin juni. In de jaren ’80 deden zij dat nog in half juli. Ons intensief grondgebruik heeft ook zijn weerslag op de landbouw in West-Afrika. Als de grutto’s daar namelijk arriveren eten zij van de net ontkiemende rijstkorrels. Voor de grutto, in Friesland ook wel bekend als de Kening fan ‘e Greide (Koning van het Grasland), is het balanceren tussen uitersten.